جامعه انسانی در طول تاریخ به ابزارهای رسانه ای گوناگونی مجهز بوده که به آنان امکان می داد تا از وضعیت امنیت یا خبر آگاه شوند.
در طول تاریخ زندگی بشر، ابزارهای ارتباطی با توجه به فن آوری ها و ابتکارات و اختراعات، پیشرفت کرده و متنوع شده است.
امروزه ابزارهای ارتباطی و رسانه‌ای از چنان تنوع، تعدد و شمولیتی برخوردار است که در هیچ دوره تاریخ بشری این گونه نبوده است.
به هر میزان که ابزارهای ارتباطی تعدد و تنوع یافته و شمول و فراگیری آن بیشتر شده، درصد خطا و اشتباه یا دروغ به همان میزان نیز افزایش یافته است.
در گذشته خبر خطا و دروغ، یک جامعه کوچک را دچار تشویش و اضطراب می کرد، ولی امروزه دامنه آن بسیار فراتر از شهر و کشور شده به همه مناطق جهان گسترش یافته است.
رسانه ها می توانند کشوری را به آشوب بکشانند و موجبات خشم عمومی، غارت و چپاول اموال و کشت و کشتار را فراهم آورند؛ چنانکه همین رسانه ها می توانند کشوری نا آرام را به آرامی برسانند و امنیت و ثبات را به آن برگردانند.
اراجیف خبری و شایعات بی‌اساس
یکی از اصطلاحات قرآنی درباره شایعات و اخبار بی اساس در جامعه، اصطلاح اراجیف است.
خداوند به صراحت در آیات ۶۰ تا ۶۲ سوره احزاب می فرماید: لَئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَكَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلًا
مَلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلًا
سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلًا
اگر منافقان و کسانی که در دل هایشان مرضی هست و خبر سازان لرزه افکن و شایعه افکنان در مدینه، از کارشان باز نایستند، تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم تا جز مدتی اندک در همسایگی تو نپایند. لعنت شدگانند هر جا یافت شوند، گرفته و به سختی کشته شوند. این سنت خداوندی است که در میان پیشینیان نیز بود و در سنت خدا تغییر نخواهی یافت.
رجف به معنای اختلج، ارتجف، ارتعد،ارتعش، اضطراب، اهتز، تحرک، تزلزل و مانند آن آمده است.
در فرهنگ های فارسی از جمله دهخدا آمده است: اراجیف جمع ارجاف: خبرهای موحش و مدهش، بیهودگان و سخن های دروغ و بی اصل، (غیاث اللغات) خبرهای دروغ، خبرهای نادرست و شایعات.
به خبرهای نادرست و شایعات دروغ و بی اساس، اراجیف می گویند؛ چون موجب اضطراب و تزلزل در افراد جامعه و شنوندگان خبر می شود و آنان را به تشویش انداخته و به سمت و سوی تحرکات بی جا و حرکت های برخاسته از هیجان که بیرون از عقل و حقیقت است می کشاند.
خداوند در آیه ۶۰ سوره احزاب از دو گروه خطرناک در جامعه یاد کرده است:
گروه نخست همان منافقان هستند که به اسلام اعتقاد و ایمان قلبی ندارند ولی به زبان و در ظاهر ادعای مسلمانی می کنند و این‌گونه خود را در میان مسلمانان مخفی کرده و برای منافع و اعتقادات خود برنامه ریزی و تلاش می کنند.
گروه دوم، مرجفون یا همان خبرسازان دروغین و شایعه پراکنان هستند که با ایجاد شایعات و خبرهای دروغ و نادرست و بی اساس، جو امنیتی جامعه را به هم می ریزند و با جنگ روانی، جامعه و نظام اسلامی را تهدید می کنند.
«مرجفون» از نظر قرآن یک گروه سازمان یافته همچون منافقان هستند. همان طوری که منافقان به عنوان یک جریان اجتماعی و ستون پنجم دشمن عمل می کنند و از درون جامعه اسلامی به آن ضربه می زنند، مرجفون نیز یک گروه سازمان یافته هستند که می توانند افزون بر منافقان شامل گروه‌های مسلمانی باشند که خواسته و یا ناخواسته در این حرکت و جریان مشارکت می کنند.
مرجفون با اخبار و شایعات بی‌اساس و دروغ موجبات (ارجاف) و تزلزل و اضطراب جامعه می شوند و با اخبار دروغ خویش زلزله در جامعه و نظام سامان یافته آن می افکنند.
آنان در شایعات خویش، توان نظامی و جنگی دشمنان را بیش از آنچه هست به تصویر می کشند و دل های آنان توده های مردم را می لرزانند.
آنان نه تنها به بزرگ نمایی از توان دشمن می پردازند بلکه با کوچک نمایی از توان امت اسلام واقعیت را دگرگونه جلوه می دهند و روحیه مومنان و توده‌های مردم پشت جبهه را تضعیف می نمایند و زمینه پیروزی دشمن و شکست مومنان را فراهم می آورند.
احکام شرعی ارجاف و حکم مرجفون
خداوند در آیات فوق چند حکم را برای ارجاف و مرجفون برشمرده که در اینجا به آن اشاره می شود:
1. اتمام حجت و تهدید: نخستین گامی که علیه دو گروه منافقان و مرجفون مطرح شده است، اتمام حجت است.
در حقیقت، از آنجایی که در اسلام، اصل، هدایت مردم است و هرگز پیامبر (صلی الله و علیه وآله) و امت اقدام به کیفر و تنبیه نمی‌کنند، مگر آنکه اتمام حجت صورت گیرد، در اینجا نیز نسبت به مرجفان و خبرسازان لرزه افکن و شایعه سازان و شایعه پراکنان، اتمام حجت صورت می گیرد و به دلیل آن که جامعه اسلامی همواره بزرگ ترین ضربه ها را از شایعه سازان خورده است، خداوند آنان را به شدت تهدید می کند که آماده مجازات دنیوی و اخروی باشند.
2. تسلط همه جانبه و قلع و قمع مرجفون: «لنغرینک» از «اغراء» به معنای چسباندن و کنایه از تسلط همه جانبه است و مراد آن است که رهبری با توطئه کنندگانی که با جنگ سرد و شایعه سازی، ایجاد دلهره می کنند برخورد کرده و آن ها را قلع و قمع می کند.
3. طرد اجتماعی و تبعید: خداوند در جمله آخر آیه می فرماید: لَنُغْرِیَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَكَ فِیهَا. این جمله را می توان به دو گونه معنا کرد:
الف: چنان تو را بر آنان می شورانیم که همگی قلع و قمع شوند و جز مدت کمی نتوانند در کنار بمانند.
ب: چنان آنان را تار و مار می کنیم که جز تعداد کمی از آنان در مجاورت تو باقی نمانند. (تفسیر نور، قرائتی، ذیل آیه)
به هر حال، قلع و قمع مرجفون به عنوان یک جریان سامان یافته از وظایف رهبری و امت است که به امداد و حکم الهی انجام می‌گیرد.
4. مهدور الدم بودن مرجفان: خداوند در آیه ۶۱ سوره احزاب حکم به مهدور الدم بودن مرجفانی می دهد که امنیت جامعه را با اراجیف خبری تهدید می کنند.
5. واژه «ثقفوا» از «ثقافه» به معنای دست یافتن و چیره شدن دقیق و ماهرانه است، لذا به علم و فرهنگ، ثقافه گفته می‌شود. خداوند می فرماید که هرگاه به این مرجفان دست یافتید آنان را بکشید.
6. در حقیقت حکم قضایی مرجفان مهدورالدم بودن است. البته بعضی مفسران تمام این سخت گیری ها را در مورد اذیت کننده مومن که در آیات قبل بود، می دانند، ولی به نظر می رسد این همه تهدید و اعلام مهدور الدم بودن برای کسانی است که قصد اخلال در امنیت جامعه و شکست نظام را دارند، نه مزاحمان ناموس مردم. (تفسیر نور، قرائتی، ذیل آیه)
پس باید گفت که سعه صدر و تساهل و تسامح در برابر مرجفان حد و اندازه‌ای دارد و اگر اتمام حجت تأثیری نداشت و دوباره به اعمال خود ادامه دادند، می بایست به حکم قضایی دستگیر و مجازات شوند.
از آنجایی که آنان مفسد فی الارض تلقی می شوند حکم آنان قتل است. لذا می‌توان گفت که مرجفان به سبب آنکه امنیت مردم را به هم می زنند، دیگر امنیت جانی ندارند و مهدور الدم هستند (أُخِذُوا وَقُتِّلُوا)
7. لعن مرجفان: امت اسلام باید مرجفان را لعن کنند و آنان را از جامعه طرد کرده و از خود دور سازند.
اینکه خداوند می فرماید اینان ملعون (طرد شده) هستند، به این معناست که امت نیز باید آنان را طرد کنند و اجازه ندهند هیچ گونه ارتباطی با جامعه اسلامی داشته باشند.
پس شعار مرگ بر مرجفان و خبرسازان شایعه پراکن یکی از شعارهای قرآنی است.
