مهریه نشانه صداقت و صمیمیت مرد نسبت به همسرش می باشد و سنتی پسندیده است كه پیامبراكرم(ص) نیز به آن عمل می كرده است.

در روزگار گذشته رسم معمول قراردادن اشیای غیرمنقول از قبیل خانه، زمین و ملك برای مهریه زنان بوده است. اما در روزگار فعلی پول و سكه جای خود را به اموال غیرمنقول برای اختصاص به مهریه زنان داده است. آن چه كه در هنگام عقد به عنوان بدهی و دین بر گردن زوج قرار می گیردتا به محض مطالبه زوجه پرداخت شود، به صورت عندالمطالبه است. اما شرطی هم می تواند با عنوان عندالاستطاعه جزو شروط ضمن عقد باشد و دختر به اختیار می تواند با آن موافقت كند و آن را بپذیرد و یا مخالفت كند و نپذیرد.

دكتر شیخ الاسلامی به عنوان حقوق دان عندالمطالبه بودن مهریه را در قانون مدنی این گونه تشریح می كند: مهریه به محض مطالبه زوجه باید پرداخت شود و به عبارتی در اصطلاح حقوقی «حال» است یعنی بدهی كه زوج به گردن گرفته و از نظر فقهی و شرعی باید بپردازد و اگر از پرداخت آن طفره رفت می توان از طریق بخش اجرایی ثبت و مراجع قانونی آن را وصول كرد.

وی ضمن اشاره به این كه با توجه به مهریه های سنگینی كه بر عهده مردان گذاشته می شود و آن ها توان پرداخت را ندارند به زندان می افتند، اضافه می كند: با این اوصاف شرط «هنگام استطاعت» عنوان شد كه پرداخت مهریه از حالت «هنگام مطالبه» به «هنگام استطاعت» تبدیل می شود. این حقوقدان در مورد این كه استطاعت فرد چگونه ثابت می شود؟ می افزاید: در این رابطه ملاك اموال مرد است یعنی اگر زوجه اثبات كرد كه شوهرش مالی دارد می تواند از او بگیرد و اگر مرد مالی نداشت و زن نتوانست در محاكم قضایی اموال و دارایی او را اثبات كند به خواسته اش كه گرفتن مهریه است دست نخواهد یافت.

شیخ الاسلامی در ادامه افزود: باید صبر كنیم تا آیین نامه ای مشخص در این مورد اعلام شود و نقاط مبهمی كه وجود دارد روشن و روال تشریفات آن مشخص شود تا محاكم،سازمان ثبت و سایر نهادهای مربوطه تكلیف خود را بدانند. این كه آیا مرد باید شاهدی بیاورد كه استطاعت ندارد كافی است یا مرد تنها ادعا كند كه استطاعت ندارد و زن خلاف آن را ثابت كند و ... همه این ها از جمله موارد مبهم است و باید تكلیفش مشخص شود.

كارشناس حقوقی با اشاره به این كه عندالاستطاعه شدن مرد زمان ندارد و با توجه به مهریه های سنگین امروزی كه مردها حتی تا آخر عمر هم توان پرداخت آن را ندارند، شرطی كه گذاشته شده نه به ضرر خانم ها نه به نفع آقایان است ولی شرطی است كه پرداخت مهریه را واقعی می كند، یعنی درواقع باعث می شود كه به نوعی مهریه های بالا بی اعتبار شود. به عنوان مثال خانم با خودش می گوید بهتر است یك آپارتمان ٤٠میلیونی را الان بگیرم اما هزار سكه مهریه نكنم چرا كه استطاعت فعلی مرد همین آپارتمان است ولی هزارسكه را نمی توان گفت كه چه زمانی استطاعت پرداختش را پیدا خواهد كرد.

او می گوید: این قضیه از این بابت كه می تواند مهریه ها را واقعی و به رقم نقد تبدیل كند یعنی مالی همان جا به زن تعلق می گیرد نه این كه پرداخت آن به استطاعت داشتن مرد موكول شود مفید است . این حقوقدان علاوه بر محاسن قراردادن شرط عندالاستطاعه، معایب آن را نیز این گونه بیان می كند كه اثبات استطاعت مرد كار سختی است و در صورتی كه مرد زرنگی كند و اموالش را به نام خودش نكند و یا استطاعتش را مخفی كند، تا آخر عمر ممكن است مهریه پرداخت نشود. او با اشاره به افزایش پرونده های زیادی كه در مورد پرداخت مهریه در مراجع وجود دارد و عده زیادی از آقایان به خاطر بدهی مهریه همسران خود به زندان رفته اند می گوید: با گذاشتن این شرط شاید هدف زندان زدایی داشته اند كه افراد به خاطر بدهی مهریه زندان نروند و هدف دیگر نیز واقعی كردن مهریه بوده است كه خانم ها به دریافت مهریه های زیاد خیلی امید نداشته باشند. البته زمانی كه این شرط هم مطرح نبود خانم ها خیلی كم مهریه شان را وصول می كردند.

وی در ادامه می افزاید: سازمان ثبت در آیین نامه ای مشخص با اطلاع رسانی دقیق به زوج و زوجه می تواند آن ها را متوجه این قضیه كند كه شروط را با دقت و توجه به آن امضا كنند چرا كه اطلاع رسانی دقیق قانون ضروری است تا مشكلی پیش نیاید. به عقیده او این شرط نباید باعث نگرانی شود چرا كه باعث واقعی شدن مهریه ها می شود و زن می داند كه مبلغ بالای مهریه را به زودی دریافت نمی كند.

او با اشاره به این كه مهریه وقتی مطالبه می شود كه در خانواده اختلافی به وجود آمده باشد بنابراین مردها از پرداخت آن طفره می روند و خانم ها تنها می توانند شوهرشان را به زندان بفرستند اما وقتی استطاعت مطرح می شود فقط باید استطاعت مرد اثبات شود و او به زندان نمی رود، عملا اتفاق خاصی نمی افتد و به نظر من با درنظرگرفتن شرط عندالاستطاعه نه مردها امتیاز بیشتری دارند و نه زن ها دچار مشكل می شوند. فاطمه بداغی نماینده شورای فرهنگی اجتماعی زنان در قوه قضاییه نیز این مورد را شرطی خاص كه باعث نگرانی زنان شود نمی داند و بیشتر بر روی فرهنگ سازی برای ازدواج و آگاهی دختران و پسران جامعه تاكید دارد. وی در گفت وگو با خبرنگار ما ضمن تاكید بر این مطلب كه زنان نباید مهریه های زیاد مطالبه كنند و مردان هم باید پرداخت آن را دین خود بدانند، می گوید: مطلبی كه وجود دارد این است كه عندالاستطاعه شدن مهر آن را در ابهام قرار می دهد كه چه زمانی استطاعت پرداخت آن وجود دارد؟ باید نقاط مبهم آن روشن شود و علاوه بر این شرطی است كه طرفین در انتخاب و قبول یا رد آن مختار هستند. در مورد عندالاستطاعه در شروط ضمن عقد، دبیركل جامعه حضرت زینب(س) در گفت وگو با ایلنا می گوید: پرداخت مهریه با انجام عقد واجب می شود و مرد باید آن را بپردازد اما نكته مهم این است كه اگر مردی دین نداشته باشد و نخواهد براساس حكم شرع مهریه را پرداخت كند، به هیچ عنوان زیر بار پرداخت مهریه نمی رود و به شیوه های گوناگون از پرداخت آن طفره خواهد رفت. بهروزی می افزاید: تجربه نشان داده است مردانی كه قصد پرداخت مهریه را ندارند حتی به زندان هم می روند اما از پرداخت مهریه امتناع می كنند. وی ادامه می دهد: زندان رفتن مرد برای زن مهریه نمی شود بنابراین بهتر است با اضافه كردن این شرط، حداقل استطاعت مالی مردان برای پرداخت مهریه زنان تعیین شود. او با مثبت خواندن این شرط می گوید: حداقل تكلیف زن و شوهر از ابتدا مشخص می شود و دغدغه خاطری از بابت پرداخت مهریه وجود نخواهد داشت.

معاون پژوهشی مركز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه در گفت وگو با فارس درخصوص اضافه كردن ٢ بند «مهریه به صورت عندالمطالبه» و یا «مهریه به صورت عندالاستطاعه» گفت: با توجه به این كه در حال حاضر در جامعه رقم اختصاص یافته به مهریه ها به صورت تصاعدی بالا می رود، افزودن این ٢ بند به شرایط ضمن عقد می تواند در حل بسیاری از مشكلات پیش نیامده مثمرثمر باشد. معاون پژوهشی مركز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه افزود: افزودن این ٢ بند می تواند در انتظام بخشیدن به پایه های زندگی یك زوج تاثیر بگذارد و تنش های موجود در زندگی را كمتر كند.

شهلا كاظمی گفت: وجود مهریه های سنگین برای مردی كه فقط این مهریه را امضا كرده است و هرگز توان پرداخت آن را ندارد، می تواند باعث تزلزل در انسجام خانواده ها شود. وی در ادامه گفت: بیش از ٩٥ درصد خانواده ها قراردادن مهریه سنگین را برای دخترشان امری مهم تلقی می كنند و این رقم مهریه را تضمینی برای خوشبختی فرزندشان می دانند.

وی تاكید كرد: مهریه بالا هرگز تضمین كننده خوشبختی یك زوج نیست چرا كه آمارها نشان می دهد خیلی از زندگی ها ظرف مدت زمان كوتاهی و بدون دریافت مهریه ای به پایان رسیده است. كاظمی پور می افزاید: به جای رواج مهریه های سنگین برای زوجه، می توان طرحی ارائه كرد كه زوج در طول زندگی مشترك حقوقی را به همسرش اختصاص دهد تا رضایت و اطمینان خاطر در زندگی مشترك برای زوجه حاصل شود.

مهریه می‌تواند هم عندالمطالبه باشد و هم عندالاستطاعه

اضافه شدن دو شرط در دفترچه‌های نكاح باعث ایجاد تعادل می‌شود

یك مستشار دادگاه تجدیدنظر با ارزیابی مثبت از اضافه شدن دو قید عندالمطالبه و عندالاستطاعه در دفترچه‌های نكاحیه‌، پیشنهاد داد كه خانواده‌ها مقدار خاصی از مهریه را كه زوج توان پرداخت آن را دارد به صورت عندالمطالبه تنظیم كنند و مابقی را به صورت عندالاستطاعه.

مهدی قلی‌رضایی در گفت‌وگو با خبرنگار حقوقی ایسنا، درباره‌ی اضافه شدن دو شرط جدید به عقدنامه‌ها با محتوای «مهریه به صورت عندالمطالبه می‌باشد» و «مهریه به صورت عندالاستطاعه می‌باشد»، عنوان كرد: در قانون و در دفترچه عقدنامه تصریح شده است كه زن به محض وقوع عقد مالك مهریه است و می‌تواند نسبت به آنچه زوج به عنوان مهریه تعهد كرده است، اقدام قانونی كند؛ این مهریه ممكن است عین یا وجه نقد باشد یعنی كافی است كه مالیت داشته باشد و از لحاظ قانون، خلاف شرع و قانون نباشد.

وی درباره نحوه‌ی مطالبه‌ی مهریه، گفت: آنچه در بین مردم در این خصوص مشهور بود عندالمطالبه بودن است یعنی این‌كه در عقدنامه‌های قبلی این وصف آمده بود كه مهریه تا این میزان بین زوجین تعیین شده است و زوجه هر زمانی كه بخواهد می‌تواند آن را از همسر خود مطالبه كند و شوهر مكلف به پرداخت است.

این مستشار دادگاه تجدیدنظر، اظهار كرد: این مساله باعث شد كه این ذهنیت برای مردم پدید آید كه فقط عندالمطالبه بودن بحث مهریه است در حالی كه در متون فقهی و در قانون برای مهریه هم وصف عندالمطالبه بودن وجود دارد و هم وصف عندالاستطاعه بودن و یا ممكن است هر دو آنها باشد یعنی ممكن است زن و شوهر توافق كنند كه بخشی از مهریه عندالامطالبه باشد و بخشی از آن عندالاستطاعه.

وی افزود: در گذشته چون عندالمطالبه بودن قید می‌شد اغلب به خاطر اینكه خانواده‌ها دخترشان را توجیه كنند می‌گفتند این همان چیزی است كه دولت در عقدنامه‌ها پیش‌بینی كرده و ما فقط همین را قبول داریم. به خاطر اینكه تساوی و عدالت پدید آید و این عنوان جدید رسما به مردم معرفی شود بند 14 آمده است تا به همه بگوید كه ضمن اینكه مهریه می‌تواند عندالمطالبه باشد، می‌تواند عندالاستطاعه هم باشد.

رضایی درباره عندالمطالبه بودن، توضیح داد: این مفهوم به این معنی است كه به محض امضای عقدنامه، زن اگر بخواهد می‌تواند با مراجعه به محاكم و دادگاه‌های خانواده یا مراجعه به اجرای ثبت بخواهد كه مهر یا قسمتی از مهریه را بپردازد.اما عندالاستطاعه بودن به این معنی است كه زن زمانی می‌تواند مهریه خودش را مطالبه كند و مرد را ملزم به پرداخت آن كند كه استطاعت پرداخت مهریه را به عهده زوج ببیند یعنی مرد توان پرداخت داشته باشد، اگر توان پرداخت نداشته باشد زن این حق را نخواهد داشت.

این قاضی مستشار دادگاه تجدیدنظر گفت: چندی بود كه به خاطر بخش‌نامه‌ی رییس سازمان ثبت این شبهه به وجود آمده بود كه عندالاستطاعه بودن در حقیقت جایگزین عندالامطالبه بودن شده و به خاطر اینكه مفاد این بخشنامه را در عقدنامه‌ها وارد كردند بدون اینكه اطلاع‌رسانی لازم به مردم داده شود برخی مشكلات به وجود آمد مردم هم اغلب عادت كرده‌اند كه اعتماد كنند به متونی كه از طرف دولت تنظیم می‌شود و آن را امضا می‌كنند.

وی ادامه داد: ما در محاكم با این مساله مواجه می‌شدیم كه بعضی دخترها مهریه را عندالاستطاعه امضا كرده‌ بودند اما از باب عندالمطالبه بودن اشاره‌ای به آن نداشتند كه با این پاسخ دادگاه مواجه می‌شدند كه نمی‌توانید مهریه را مطالبه كنید مگر اینكه دلیل كافی یا لیست اموال قطعی زوج را بیاوری كه این مرد قادر به پرداخت مهریه مورد درخواست شما هست و اگر نتوانی آن را ثابت كنی حق مطالبه نداری. این شرایط باعث شده بود كه این دسته از افراد عملا از دریافت مهریه محروم شوند كه این مشكلات باعث شد در نحوه‌ی تنظیم متن عقدنامه‌ها بازنگری شود و این دو شرط به جای آن شرط جایگزین شود.

این قاضی مستشار دادگاه تجدیدنظر، اظهار كرد: بر این اساس خانمی كه همه مهریه‌اش عندالمطالبه باشد مثل گذشته است و هر زمان كه بخواهد می‌تواند آن را مطالبه كند چه به صورت دادخواست در دادگاه خانواده و چه به صورت مطالبه‌ی اجرایی از طریق اجرای ثبت و اگر تمام مهریه خانم در عقدنامه جدید از وصف عندالاستطاعه برخوردار باشد دیگر این دختر خانم نمی‌تواند مهریه‌اش را بخواهد مگر اینكه ضمن دادخواست مطالبه‌ی مهریه، لیست اموال و دارایی زوج را ارایه كند و به هر نحوی كه هست ثابت كند كه این آقا تمكن و قدرت پرداخت مهریه درخواستی ایشان را دارد.

وی در ادامه پیشنهاد داد: خانواده‌ها مقدار خاصی از مهریه را كه زوج توان پرداخت آن را دارد به صورت عندالمطالبه تنظیم كنند و مابقی را عندالاستطاعه.

این حقوقدان ادامه داد: در این شرایط تعادل به وجود می‌آید و هم خانم به طور كلی از مهریه ساقط نمی‌شود و هم در مواردی كه مرد قادر به پرداخت مهریه نیست اما به دلیل شرایط اجتماعی مهریه ثبت شده، فقط جنبه‌ی صوری پیدا می‌كند و باعث نمی‌شود این توقع و انتظار ایجاد شود كه زن هر زمان خواست بتواند مهریه را مطالبه كند و با توسل به آن مرد را به زندان بفرستد زیرا اغلب این اقدامات باعث تزلزل بنیان خانواده می‌شود.

وی گفت: اگر بخشی از مهریه عندالمطالبه و بخشی عندالاستطاعه باشد دیگر مشكلی وجود ندارد و تصمیمات فوق قابل اعمال است. اگر شرایط خاصی هم مدنظر است باید پرداخت مهریه را تضمینی كنند كه شرط هم اشكالی ندارد و می‌شود به عنوان یك شرط الحاقی در صفحه دفترچه كه برای شروط خاص توافقی است، ثبت شود كه برای پرداخت مقداری از مهریه ضمانت می‌كند.

رضایی درباره‌ی دلایل اصلی تعیین مهریه‌های سنگین از سوی دختران و پذیرش مسوولیت پرداخت مهریه سنگین از سوی پسران با وجود اشراف كامل به عدم توانایی در پرداخت مهریه، گفت: ریشه این معظل به افراط و تفریط برمی‌گردد كه متاسفانه در جامعه وجود دارد.

وی تعیین مهریه‌های سنگین با وجود آگاهی از نداشتن توانایی در پرداخت آن را مهریه‌های سفهی نامید و توضیح داد: فردی كه می‌داند توان پرداخت حتی میزان اندكی از مهریه را ندارد اما تعهد تعداد زیادی سكه می‌دهد جز اینكه سفاهت خود را به اثبات برساند چیزی دیگری به دنبال ندارد. خانواده دختر هم از این موضوع سوءاستفاده می‌كنند و برای اینكه دخترشان در آینده پشتوانه قوی داشته باشد و ریسك خطر آینده را كم كنند مهریه را بالا تعیین می‌كنند. وقتی مهریه سنگین گرفته شود لااقل سایر شروط مالی مانند شرط نصف دارایی و اجرت‌المثل را باید حذف كنند.

رضایی در پاسخ به این سوال كه اضافه شدن این دو شرط چقدر می‌تواند معضل مهریه‌های سنگین را حل كند، گفت: این مساله باعث می‌شود كه هر دو اصل به عنوان پیشنهاد به طور مساوی در كنار هم بیاید. حالا افراد به طور رسمی می‌توانند عندالاستطاعه را در عقدنامه‌ها ببینند و معنی و آثار و تبعات آن را از سردفتر بپرسند یا با شماره 129 اداره آموزش قوه‌ی قضاییه تماس بگیرند و آگاهانه در این خصوص تصمیم بگیرند.