آیا وقتی حاضر نیست عروسکش را به دوستش قرض بدهد، او را مجبور به انجام رفتار دلخواه‌تان می‌کنید؟ یا وقتی جواب محبت دیگران را با بی‌اعتنایی یا پرخاش می‌دهد، او را بی‌ادب می‌خوانید؟روانشناسان می‌گویند واکنشی که به اشتباهات یا رفتارهای شایسته کودک‌تان می‌دهید، بنای هویت اخلاقی او را می‌سازند.
با لجبازی‌های کودکانه یا خرابکاری‌های فرزندتان چه برخوردی می‌کنید؟ آیا وقتی حاضر نیست عروسکش را به دوستش قرض بدهد، او را مجبور به انجام رفتار دلخواه‌تان می‌کنید؟ یا وقتی جواب محبت دیگران را با بی‌اعتنایی یا پرخاش می‌دهد، او را بی‌ادب و اصلاح‌ناپذیر می‌خوانید؟
روانشناسان می‌گویند واکنشی که به اشتباهات یا رفتارهای شایسته کودک‌تان می‌دهید، بنای هویت اخلاقی او را می‌سازند. در این مطلب باتوجه به یافته‌های پژوهشی که در روزنامه نیویورک تایمز منتشر شده است، به 4سؤال رایج والدین پاسخ داده‌ایم.
شاید شما هم بتوانید در لابه‌لای این حرف‌ها، پاسخ مسئله‌ای که مدت‌ها از پس حل کردنش برنیامده‌اید را پیدا کنید.
جایزه بخریم؟
سارای 8 ساله تا همین چند روز پیش تمایل به قرض دادن اسباب‌بازی‌هایش به کودکان دیگر نداشته و به جای بازی‌های جمعی، ترجیح می‌داده در تنهایی خود را سرگرم کند. اما روز گذشته بدون دخالت دیگران عزیزترین عروسکش را به فرزند مهمان می‌دهد و بدون مقاومت وسایلش را با او به اشتراک می‌گذارد.
برایش جایزه بخریم؟
شما می‌توانید با خریدن عروسکی که مدتی است از پشت ویترین مغازه توجه او را جلب کرده، فرزندتان را خوشحال کنید و با این قدردانی، از او بخواهید که رفتار خوبش را تکرار کند.
اما مراقب باشید! «پاداش دادن» به بچه‌ها به مرور باعث میشود که رفتار درست و اخلاقی را به‌دلیل دریافت چیزی انجام دهند. کودکی که با این روش شرطی شده، پس از مدتی در صورتی که پاداش موردنظرش را دریافت نکند، از انجام رفتار درست سر باز می‌زند. اما اگر شما فرزندتان را «تحسین» کنید، به او یاد می‌دهید که رفتار خوب را به‌دلیل احساس خوشایندی که از انجام دادنش ایجاد میشود ابراز کند، نه به‌دلیل دریافت چیز دیگری.
چه باید کرد؟
روانشناسان معتقدند بهترین سن برای تعریف کردن از شخصیت فرزندتان و شکل دادن به هویت اخلاقی او، 8 سالگی است. والدین سارا برای تحسین کردن او می‌توانند از هزاران جمله کمک بگیرند. اما کدام یک از این جملات به شکل‌گیری شخصیت اخلاقی و تکرار رفتارهای درست کودک کمک می‌کند؟ پیشنهاد ما این است که به جای تحسین «رفتار» فرزندتان، «شخصیت» او را ستایش کنید. به جای اینکه به کودکی که رفتار مشابه سارا را تکرار می‌کند، بگویید: «آفرین که عروسکت را به او دادی!» بهتر است بگویید: «تو دختر بخشنده‌ای هستی!»
دعوا کنید؟
سپهر پسر بازیگوشی است که با وجود گذراندن وقت زیاد پشت رایانه‌اش، همه جدول‌ضرب را از بر شده. اما مهسا، نمی‌تواند به خوبی پسرخاله‌اش سپهر مسئله‌ها را حل کند و برای یادگرفتن جدول‌ضرب، به هفته‌ها تلاش در کنار پدر و مادرش نیاز دارد.
سرزنشش کنیم؟
اگر از الگوی قدیمی فرزندپروری کمک بگیرید، احتمالا به مهسا می‌گویید که باید مثل سپهر سر کلاس حواسش را جمع کند و به جای اینکه از پدر و مادرش انتظار همکاری مداوم داشته باشد، در همان زنگ ریاضی درسش را از معلمش یاد بگیرد. در چنین شرایطی شما با دیدن سپهر به او تبریک می‌گویید و از اینکه نمراتش در درس دشوار ریاضی عالی است به او افتخار می‌کنید.
اما مراقب باشید! قرار نیست هیچ‌کس به‌دلیل نداشتن استعداد در انجام کاری تنبیه یا سرزنش شود. بچه‌ها باید به‌دلیل «تلاش» کردن تشویق شوند نه به‌دلیل «استعداد»های‌شان. پس بهتر است این بار به طور کامل در رفتارتان تجدیدنظر کنید.
چه باید کرد؟
به مهسا نشان دهید که متوجه تلاش‌هایش هستید. به جای اینکه با هر بار دیدن نمره‌های او واژه «چرا!» را به زبان بیاورید، نمراتش را با دفعات قبل مقایسه کنید و به او توضیح دهید که به‌دلیل تلاش بیشتر به موفقیت بیشتری دست پیدا کرده. اگر فرزندتان به‌دلیل ناتوانی‌اش در یاد گرفتن یک مهارت، احساس سرخوردگی می‌کند، به او بگویید که همه آدم‌ها همه کارها را به خوبی انجام نمی‌دهند و گرچه او در درس علوم به راحتی نمره 20 می‌گیرد، اما برای یادگرفتن به تلاش بیشتری نیاز دارد. تلاشی که قطعا از طرف شما ستایش میشود و از دیدتان پنهان نمی‌ماند.
کتک بزنیم؟
امیر پرانرژی و خرابکار است. محال است در خانه دیگران خرابی به بار نیاورد و اغلب به‌خاطر جنب‌وجوش بیش از اندازه‌اش، مادرش را خسته و کلافه می‌کند. او گاهی بچه‌های کوچک‌تر از خود را آزار می‌دهد و اشک بچه‌های دیگر را در می‌آورد.
کتکش بزنم؟
مادران سنتی سرزنش کردن را به‌عنوان اولین و موثرترین راه انتخاب می‌کنند. آنها در چنین شرایطی رفتارهای نادرست فرزندشان را به او گوشزد می‌کنند و با گرفتن انگشت اتهام به او، برای شرمنده کردنش تلاش می‌کنند. از نظر آنها یک کودک تحقیر شده و شرمسار به ندرت رفتارهای نادرستش را تکرار می‌کند. اما روانشناسان نظر دیگری در این مورد دارند. آنها در بررسی‌های‌شان به این نتیجه رسیده‌اند که اگر کودکان «نادرست» بودن یک واقعیت را بپذیرند، نه به خاطر ترس و نه از سر خجالت، بلکه به دلیل نادرست و غیراخلاقی بودن آن کار از انجامش منصرف می‌شوند.
چه باید کرد؟
روانشناسان معتقدند که ایجاد احساس «شرم» هیچ کمکی به حل شکل مسئله نمی‌کند. از نظر آنها اگر می‌خواهید فرزندتان به آزار دادن دیگران بی میل شود، بهتر است احساس «خطاکاری» را در او ایجاد کنید. با نشان دادن واکنش «خشم» به رفتار غیراخلاقی کودک، می‌توانید تصویری منفی از خود را در ذهن او ایجاد کرده و او را شرمنده کنید.
اما اگر از این کار ابراز «تاسف» کنیم، در او احساس خطاکاری و میل به اصلاح رفتار را ایجاد می‌کنید. امیر نباید به‌خاطر رفتار اشتباهی که کرده شرمنده شود، بلکه باید از احساس ناخوشایندی که در دیگران ایجاد کرده با خبر باشد و با درک کردن این موضوع، از انجام دوباره آن منصرف شود.
بی اعتنایی کنیم؟
نوشین بارها هر یك از خواسته‌هایش را با مادرش در میان می‌گذارد اما با بی‌اعتنایی و بی‌پاسخی او روبه رو میشود. پدر او ترجیح می‌دهد تا آنجا كه می‌تواند در روابط مادر و دختر دخالت نكند. اما در اغلب موارد كودك بعد از چند بار مطرح كردن خواسته‌اش، به فریاد و كتك زدن رو می‌آورد، پدر و اطرافیان او را به خواسته‌اش می‌رسانند.
اعتنا نکنم؟
شنیدن كلمات، توجه به حالات چهره و به طور كلی درك حال كودك، از نشانه‌های احترام گذاشتن به اوست. از نظر روانشناسان برقراری رابطه صمیمانه و محترمانه با افراد، به سن آنها ارتباطی ندارد و باید از همان سنین كودكی آغاز شود. پژوهش ها نشان می دهند کودکان بیشتر از همه تحت تاثیر كسانی قرار می گیرند که در عین علاقه‌مند بودن به آنها، برایشان احترام قائلند.
چه باید کرد؟
والدین نوشین باید در خانه احترام دوسویه را برقرار كنند. یعنی همانطور كه حرف‌هایش را می‌شنوند و خواسته‌های منطقی‌اش را فراهم می كنند، باید از او هم انتظار رفتار درست را داشته باشند. كودك باید بداند كه تقاضایش همیشه و در هر شرایطی برآورده نمی‌شود، اما والدین در مقابل، حرف‌های او را می‌شنوند و دلیل اجرا نشدن برخی از آنها را برایش توضیح می‌دهند.
مادر نباید او را ضعیف و بی‌اهمیت ببیند و پدر هم نباید قدرتی مهارناپذیر را به واسطه پرخاشگری فرزندش به او بدهد. در مقابل کودک باید بداند که جز با ابزار منطق، توانایی رسیدن به خواسته‌اش را ندارد.
نصیحت یا درست رفتار کردن؟
عرفان با پدرش با تندی و پرخاش صحبت می‌کند. او همیشه خلاف خواسته‌های پدرش را انجام می‌دهد و گاهی حتی به حرف‌هایش هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد. گرچه او رابطه صمیمانه‌ای با مادرش دارد اما وقتی چند هفته از پدرش دور است، حتی حاضر به احوالپرسی تلفنی با او نیست.
مجبورش کنیم؟
والدین عرفان می‌توانند قوه قهریه را به کار گیرند و او را مجبور به رعایت خواسته‌های پدر کنند. اما این اجبار تا چه سنی بر رفتار کودک تاثیر می‌گذارد؟ قطعا اگر کودک به درست بودن یک رفتار معتقد نباشد، بعد از گذشت چند سال در برابر اجبار والدین مقاوم میشود و از انجام خواسته‌شان سر باز می‌زند. برای آنکه این پدر و مادر از پس حل چنین مشکلی بربیایند، بهتر است به رفتارهای خود نگاه کنند. شاید بحث‌های مکرر والدین عرفان یا بی‌تفاوتی و بی‌احترامی والدینش نسبت به هم ، او را به چنین واکنشی وا داشته.
چه باید کرد؟
از نظر روانشناسان بهترین راه برای ترغیب بچه‌ها به یک رفتار، نه «نصیحت کردن» بلکه «نشان دادن عملی رفتار درست» است. از نظر آنها موعظه عملی، نیازی به همراه شدن با موعظه کلامی هم ندارد و به تنهایی به تغییر رفتار کودک منجر میشود. اگر می‌خواهید کودک رفتار درست را درپیش بگیرد، بهتر است همان رفتار را در جریان زندگی روزمره ابراز کنید.
اگر پدر و مادر عرفان برخورد شایسته و سرشار از محبت و احترام با یکدیگر داشته باشند، دیگر دلیلی ندارد که برای برقراری آشتی و صمیمیت میان او و پدرش، به زور متوسل شوند. اگر کودک شما هم در شرایط مشابهی قرار دارد،به جای اینکه او را مجبور به سلام کردن یا احترام ظاهری کنید، در مقابلش به کوچک و بزرگ، مرد و زن و پیر و جوان احترام بگذارید و این اصل اخلاقی را به قانونی غیرقابل حذف در زندگی خوتان و او تبدیل کنید. یادتان نرود که تنها راه پرورش بچه‌های اخلاقی، زندگی کردن بر اساس اصول اخلاقی است.
