شیر مادر بهترین غذا برای کودک و باعث تقویت اعضاء اصلی، فربهی و تنومندی کودک است. شیر صالح شیری است که معتدل القوام باشد به این ترتیب که قطره ای از شیر را بر ناخن چکانده، اگر جاری شد، شیر رقیق است، اگر ثابت ماند، شیر غلیظ بوده و اگر میل به جاری شدن داشت و توقف کرد، معتدل است.
شیر مادر باید معتدل المقدار، سفید رنگ، خوشبو، طعم آن شیرین باشد و کف زیادی نداشته باشد. گندم، برنج، ذرت، گوشت بره، ماهی تازه، ماش، کاهو، اسفناج، بادام و فندق از غذاهای مناسب مادر شیرده در دوران شیردهی است.
بر اساس طب سنتی و مکمل، در دوران شیردهی گیاهان دارویی عموما با سه هدف مصرف می‌شوند که عبارتند از:
1- افزایش ترشح شیرمادر و غنی و مغذی‌تر شدن آن
2- بهبود التهابات و شقاق پستان ناشی از مکیدن نوزاد
3- درمان اسپاسم و دل‌پیچه نوزادان
افزایش تولید و ترشح شیر مادر
* دانه «خار مریم» از دیرباز در طب سنتی سرزمین‌های مختلف به منظور افزایش شیر مادران استفاده می‌شده است، بدین ترتیب که یک قاشق چایخوری از دانه‌ها را در یک لیوان آب به مدت 10 دقیقه جوشانده و آب حاصل از آن مصرف می‌شود.
* دانه‌های کنجد نیز بر اساس منابع سنتی یکی از گیاهان موثر در افزایش ترشح شیر است و علاوه بر این، دانه‌های کنجد به افزایش ارزش غذایی شیر مادر نیز کمک می‌کند.
* زیره سیاه و زیره سبز قابلیت افزایش ترشح شیر از غدد سازنده آن را در مادران شیرده دارند. این گیاه در بهبود اسپاسم و کولیک مادر و نوزاد نیز مفید می‌باشد. برای مصرف این دو گیاه باید نصف قاشق چایخوری از دانه‌های آسیاب شده هر یک از آن ها را در یک فنجان آب، دم کرده و بعد از غذا میل کرد.
توجه: عرق یا اسانس این گیاه در دوران بارداری و شیردهی منع مصرف دارد.
* دانه‌های شنبلیله هم یکی از بهترین گیاهان دارویی جهت افزایش شیر مادر است. دانه‌های این گیاه سرشار از ترکیبات فیتواستروژن بوده که باعث تحریک غدد شیری و تولید بیشتر شیر مادر می‌شود. برای استفاده از این گیاه باید یک قاشق چایخوری از دانه‌های آسیاب شده این گیاه را در یک فنجان آب، دم کرده و بعد از غذا میل کرد.
* در طب سنتی ایران و بسیاری از ملل از برگ‌های گشنیز بدین منظور استفاده شده است.
* تخم رازیانه یکی دیگر از معروف‌ترین داروهای طبیعی به منظور افزایش شیر مادران است. ترکیب آنتول موجود در این گیاه از طریق مسیر دوپامینی باعث افزایش ترشح شیر از غدد شیری می‌شود.
در کشورهای مختلف جهان از جمله ایران فرآورده‌های دارویی صنعتی متعددی از این گیاه دارویی به همین منظور وجود دارد، از جمله قطره و قرص شیرافزا که شامل دانه رازیانه (50درصد)، دانه زیره سبز(20درصد)، دانه شنبلیله (20درصد) و شوید (10درصد) می‌باشد. البته تهیه هر یک از این اجزا با همین نسبت و مصرف دم‌کرده آن نیز اثرات بسیار شاخصی در افزایش شیر مادر دارد. علاوه بر آن این گیاه و فرآورده‌های دارویی آن به علت اثرات ضد اسپاسم باعث بهبود نفخ و دل‌پیچه نوزادان نیز می‌شود.
مغذی‌تر شدن و افزایش حجم شیر مادر
* گندم به خصوص جوانه ی آن
* اسفناج
* حریره بادام و جو
* نارگیل
* فندق
بهبود التهابات و شقاق پستان ناشی از مکیدن نوزاد
* روغن گل مغربی نیز بر اساس منابع طب سنتی بسیاری از کشورها در درمان التهابات پستان در دوران شیردهی مفید است و اثرات ترمیمی و ضد التهابی داشته و نیز در بهبود تعادل هورمونی مادران بسیار مفید است. کپسول‌های حاصل از روغن این گیاه به صورت روزانه مصرف می‌شود.
* همچنین جوشانده گیاه کلم به صورت موضعی باعث بهبود این التهابات می‌شود.
تدابیری برای اصلاح شیر ناصالح
* اگر شیر غلیظ و بد بو باشد، خوردن غذای لطیف، ورزش معتدل، شست و شوی بدن با آب گرم و مصرف غذای خوشبو توصیه می‌شود.
* هر گاه شیر مادر رقیق باشد، استراحت و آرامش و زیاد خوابیدن، ورزش نکردن، خوردن غذاهای مولد خون غلیظ توصیه می‌شود.
* اگر شیر مادر کم باشد، سبب آن حرارت یا برودت یا کم غذا خوردن است:
- برای رفع حرارت خوردن اسفناج، ماش و برنج توصیه می‌شود.
- اگر از برودت (سردی بدن) باشد، مصرف زردک (هویج ایرانی) مفید است.
- در صورتی که ناشی از کم غذا خوردن باشد مصرف حریره از جو مفید است.
بر اساس آیات قرآن مجموع دوره بارداری و شیردهی 30 ماه است که مدت شیردهی نوزادی که نارس نباشد، یک سال و نه ماه محاسبه می‌شود و مادرانی که بخواهند به نحو کامل به فرزندان خود شیر دهند لازم است 2 سال تمام به آن ها شیر بدهند.
هشدار
با وجود اثرات مفید گیاهان دارویی در طی دوران شیردهی و افزایش شیرمادر، مصرف این گیاهان باید با احتیاط و مشاوره با دکتر داروساز انجام شود، زیرا برخی از گیاهان نیز می‌تواند باعث کاهش ترشح شیر مادر شده و نیز برخی از طریق شیرمادر می‌توانند به نوزاد منتقل و باعث بروز عوارض جانبی در نوزاد شوند.
